Γλυφοσάτη – μια (όχι και τόσο) ξεκάθαρη υπόθεση

Πριν λίγο καιρό όλοι είχαμε δει ή διαβάσει στα μέσα ενημέρωσης για την υπόθεση καταδίκης της εταιρείας Monsanto. Συγκεκριμένα στις 10 Αυγούστου οι ένορκοι δικαστηρίου στο Σαν Φρανσίσκο, καταδίκασαν την εταιρεία να πληρώσει σχεδόν 290 εκατομμύρια δολάρια ως αποζημίωση σε έναν 46χρονο κηπουρό που θεωρούσε ότι το ζιζανιοκτόνο προϊόν της Monsanto (Roundup) με το οποίο ψέκαζε επί χρόνια, είχαν προκαλέσει τον καρκίνο από τον οποίο πάσχει. Λίγες ημέρες μετά νέα δημοσιεύματα με πρωταγωνιστή το ζιζανιοκτόνο κυκλοφόρησαν. Έρευνα του Environmental Working Group (EWG) έδειξε ότι προϊόντα βρώμης, μεταξύ αυτών από γνωστές και δημοφιλείς εταιρείες, περιέχουν την ουσία γλυφοσάτη σε σημαντικές συγκεντρώσεις.

Διαβάζοντας όλα αυτά το κοινό άρχισε να ρωτάει για την ουσία αυτή αλλά και για το πως μπορεί να προφυλαχτεί από αυτή, μιας και η γενική εικόνα που δόθηκε ήταν αυτή της συγκάλυψης από τις εταιρείες του κακού που προκαλεί η γλυφοσάτη στον βωμό του χρήματος. Τίτλοι όπως «Μας ταΐζουν καρκίνο» εμφανίζονταν σαν τα μανιτάρια διογκώνοντας την καχυποψία του κόσμου. Τελικά όμως τι συμβαίνει με την γλυφοσάτη; Είναι τόσο ξεκάθαρο ότι πρόκειται για μια καρκινογόνος ουσία που κυκλοφορεί ελεύθερα; Μετά την αρχική «μπόρα» και αφού έχει περάσει αρκετός χρόνος ας δούμε μια ψύχραιμη ματιά στο θέμα γλυφοσάτη.

Τι είναι η γλυφοσάτη

Η γλυφοσάτη είναι μια χημική ουσία που δρα ως ζιζανιοκτόνο. Την ανακάλυψε ο John Franz, χημικός της Monsanto. Η γλυφοσάτη δρα παρεμποδίζοντας ένα μεταβολικό μονοπάτι των φυτών, οδηγώντας στο θάνατο τα ζιζάνια που μπορεί να εμποδίζουν τις καλλιέργειες να αναπτυχθούν. Η γλυφοσάτη δρα σε κάθε φυτό με αποτέλεσμα όλα τα φυτά μέσα σε ένα χωράφι να καταστρέφονται. Γι’ αυτόν το λόγο πωλούνται γενετικά τροποποιημένοι σπόροι οι οποίοι είναι ανθεκτικοί στη δράση της γλυφοσάτης ώστε να πεθαίνουν μόνο τα ζιζάνια. Από την άλλη η γλυφοσάτη δεν επηρεάζει τους ανθρώπους όπως τα φυτά διότι οι άνθρωποι δε διαθέτουν αυτό το μεταβολικό μηχανισμό. Επίσης δεν είναι λιποδιαλυτή και συνεπώς δεν συσσωρεύεται στον ανθρώπινο οργανισμό κάτι που ισχύει και για το μητρικό γάλα. Τέλος, η γλυφοσάτη διασπάται ταχύτατα από τους μικροοργανισμούς του εδάφους με αποτέλεσμα να μην συσσωρεύεται ούτε στο έδαφος.

Και γιατί τότε θεωρείται καρκινογόνος;

Η άποψη ότι η γλυφοσάτη αποτελεί καρκινογόνος ουσία δεν είναι καινούρια. Πέρα από διάφορες συνομωσιολογίες το 2015 ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο (IARC), που αποτελεί τμήμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το οποίο εξετάζει διάφορους παράγοντες σχετικά με την επικινδυνότητά τους, κατέταξε τη γλυφοσάτη στη κατηγορία 2Α χαρακτηρίζοντάς την ως πιθανώς καρκινογόνος ουσία (και όχι ως καρκινογόνος-σκέτο όπως διαδίδεται). Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται ουσίες για τις οποίες υπάρχουν επαρκή επιστημονικά δεδομένα που δείχνουν κίνδυνο καρκινογένεσης στους ανθρώπους. Φέτος με την δικαστική απόφαση καθώς επίσης και μετά την αναφορά του Environmental Working Group (EWG) ήρθε ξανά στο προσκήνιο η συζήτησή για την καρκινογόνο γλυφοσάτη.

Άρα κινδυνεύουμε από τα τρόφιμα που βρέθηκαν να έχουν γλυφοσάτη;

Η αλήθεια είναι ότι τα πράγματα απέχουν από αυτό και όλον αυτόν τον φόβο που διασπείρεται με τις διάφορες αναφορές σχετικά με τον κίνδυνο. Είναι ένα θέμα αρκετά περίπλοκο για το οποίο όποιος επιθυμεί μπορεί να ανατρέξει στις πηγές στο τέλος του άρθρου και να διαβάσει αρκετές λεπτομέρειες. Θα δώσω τα βασικά σημεία και την ουσία που κάποιος θα πρέπει να έχει στο μυαλό του.

Ξεκινώντας με τη δικαστική απόφαση το πρώτο και σημαντικότερο είναι ότι η όποια δικαστική απόφαση δεν αποτελεί επιστημονική μέθοδο τεκμηρίωσης και εξαγωγής συμπερασμάτων. Η δικαστική απόφαση με βάση ειδικά το σύστημα της Αμερικής, το οποίο έχει ενόρκους (οι οποίοι δεν είναι ειδικοί με το θέμα), βγαίνει ως αποτέλεσμα της παρουσίασης επιλεγμένων δεδομένων από τους δικηγόρους και τελικά, όποιος έχει την καλύτερη παρουσίαση τον στοιχείων που θέλει να καταδείξει, «πείθει» τους ενόρκους και αυτοί στη συνέχεια βγάζουν την απόφαση με βάση αυτό που τους έχει παρουσιαστεί. Είναι κατανοητό ότι στην επιστημονική πρακτική τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά και μια άποψη/γνώμη για ένα θέμα είναι αποτέλεσμα της λεγόμενης επιστημονικής συναίνεσης. Γι’ αυτό δεν θα αναλύσουμε περισσότερο το θέμα της δικαστικής απόφασης (αν και έχει σχέση όπως θα δούμε και παρακάτω) και θα δούμε καθαρά το τι λέει η επιστημονική κοινότητα.

Στο σημείο αυτό να πούμε ότι με το που βγήκε η απόφαση του IARC υπήρξε έντονη αντίδραση από την επιστημονική κοινότητα. Και αυτό διότι από την μία δεν έγινε ενδελεχής ανασκόπηση όλης της σχετικής βιβλιογραφίας και από την άλλη υπάρχουν πολυάριθμες κατηγορίες ότι σκόπιμα παραλήφθηκαν αποτελέσματα μελετών που έδειχναν ότι η γλυφοσάτη δεν έχει καρκινογόνο δράση. Επίσης ο IARC προέβη στην εξαγωγή διαφορετικών συμπερασμάτων σε μελέτες ακόμη και σε σχέση  με τους ίδιους τους ερευνητές που διεξήγαγαν την έρευνα. Έτσι συμπεράσματα από αρνητική (καμία συσχέτιση με τον καρκίνο) μετατράπηκαν σε θετική σχέση μεταξύ γλυφοσάτης και καρκίνου. Όλα αυτά τα κατέδειξε και το Reuters με δημοσίευμα αλλά και οι Αμερικανικές αρχές μετά από σχετική εξέταση.

Για να δείτε τον βαθμό αδιαφάνειας και μυστηρίου πίσω από την απόφαση αυτή, όταν το Reuters επικοινώνησε με 16 από του συμμετέχοντες ειδικούς του IARC, είτε δεν απάντησαν στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων είτε ανέφεραν ότι δεν μπορούν να πουν κάτι επ’ αυτού. Ποιος, πότε και γιατί αλλάχτηκαν τα δεδομένα δεν γνώριζε κανείς. Όμως το παρασκήνιο δεν τελειώνει εδώ. Ο Christopher Portier, ένας από τους επικεφαλής σύνταξης της αναφοράς του IARC, βρέθηκε να έχει πάρει 121,500 στερλίνες από δικηγορικά γραφεία/εταιρείες που διαχειρίζονταν υποθέσεις καρκινοπαθών κατά της εταιρείας (Monsanto). Εδώ έρχεται και ταιριάζει αυτό που ανέφερα αρχικά ότι η δικαστική απόφαση έχει σχέση (290 εκ. είναι αυτά). Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, υπήρξε και η αποκάλυψη από το Reuters ότι ο Aaron Blair, ο βασικός επικεφαλής του πορίσματος του IARC, είχε αποφύγει να συμπεριλάβει δεδομένα που έδειχναν την ασφάλεια της γλυφοσάτης με τη δικαιολογία όταν αυτό αποκαλύφθηκε «πόσα να χωρέσουν σε μια μελέτη;».

Εκτός από όλα τα παραπάνω είναι αξιοσημείωτο ότι διάφοροι άλλοι επίσημοι φορείς που εξέτασαν όλες τις σχετικές μελέτες πάνω στο θέμα και εξέδωσαν σχετικές ανακοινώσεις, αποφάνθηκαν ότι η γλυφοσάτη είναι απίθανο να προκαλέσει καρκίνο από τη στιγμή που γίνεται σωστή χρήση της (ψέξασμα) καθώς και τοότι η ουσία δεν αποτελεί κίνδυνο για το κοινό στη μορφή και τις συγκεντρώσεις που εμφανίζεται στα προϊόντα (τρόφιμα). Ενδεικτικά μεταξύ των φορέων αυτών είναι η Γερμανική Ομοσπονδιακή Αρχή Αποτίμησης Κινδύνων, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), που υπάγεται στα Ηνωμένα Έθνη, ο ίδιος ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Χημικών (Echa) αλλά και η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA).

Είναι ξεκάθαρο λοιπόν ότι η επιστημονική συναίνεση είναι υπέρ της ασφάλειας της γλυφοσάτης και ότι δεν αποτελεί αυτόν τον τρομερό κίνδυνο.

Τι γίνεται όμως με την αναφορά του Environmental Working Group (EWG) για την παρουσία επικίνδυνα υψηλών συγκεντρώσεων γλυφοσάτης στα τρόφιμα;

Όπως αναφέραμε πιο πάνω ο φορέας Environmental Working Group εξέδωσε μια μελέτη σύμφωνα με την οποία η ουσία γλυφοσάτη βρέθηκε σε 43 από τα 45 δείγματα δημητριακών που εξετάστηκαν από σχετική ερευνητική ομάδα και μάλιστα σε ποσοστά που πολύ υψηλότερα από αυτά που θεωρούν ασφαλή για κατανάλωση από παιδιά.

Αρχικά να πούμε ότι όντως η γλυφοσάτη φαίνεται να ανιχνεύεται σε διάφορα τρόφιμα. Αυτό έχει να κάνει με την ευρεία χρήση της στα χωράφια. Εκτός από τα δημητριακά μπορεί να βρεθεί σε πολλά άλλα είδη όπως πχ την μπύρα. Σχετικά με το ότι βρέθηκε σε υψηλές συγκεντρώσεις εδώ υπάρχει ένα παράδοξο. Ενώ υπάρχουν καθορισμένες συγκεντρώσεις που θεωρούνται ασφαλής από τους αρμόδιους φορείς όπως ο EFSA, το EWG αποφάσισε από μόνο του και χωρίς κανένα στοιχείο που να υποστηρίζει αυτή την απόφαση να θέσει τα δικά του όρια έκθεσης, τα οποία είναι 14.000 φορές χαμηλότερα από αυτά που έχουν θεσπιστεί από τους αρμοδίους φορείς της Αμερικής και της Ευρώπης. Είναι κάπως περίεργο να κρίνει κάποιος οποιαδήποτε ουσία με διαφορετικά όρια, χωρίς καμία τεκμηρίωση και να προβαίνει σε δηλώσεις που να προκαλούν τουλάχιστον προβληματισμό στην κοινή γνώμη.

Όπως και να έχει οι επίσημοι αρμόδιοι φορείς έχουν πάρει θέση και έχουν ορίσει τα όρια ασφάλειας ενώ οι περιεκτικότητες στις οποίες κάποιος μπορεί να βρει τη γλυφοσάτη στα τρόφιμα είναι τόσο μικρές που είναι πρακτικά αδύνατον να κινδυνεύσει. Για να γίνει απόλυτα ξεκάθαρος ο παραλογισμός, αλλά και το πόσο αποπροσανατολίζεται η κοινή γνώμη, να αναφέρω απλά ότι κάθε Κύπριος καταναλώνει κατά μέσο όρο 10,69 και ο κάθε Ελλαδίτης 8,02 λίτρα καθαρού οινοπνεύματος (αλκοόλ) από τα ποτά, μια ουσία που ο IARC κατατάσσει όχι ως πιθανώς αλλά ως σίγουρα καρκινογόνος και εδώ συμφωνούν και οι άλλοι οργανισμοί. Είναι λοιπόν αστείο να θεωρείται επικίνδυνη η ελάχιστα ανιχνεύσιμη γλυφοσάτη και να θεωρείται μάλιστα πιο επικίνδυνη από το αλκοόλ. Σκεφτείτε απλά, ότι για να φτάσει κάποιος ένα προβληματικό όριο γλυφοσάτης πίνοντας πχ. μπύρα, θα έπρεπε να πίνει 1000 λίτρα την ημέρα!

Από τα παραπάνω είναι ξεκάθαρο ότι δυστυχώς για άλλη μια φορά, ένα θέμα διατροφής παρουσιάζεται πολύ διαφορετικά από ότι είναι στην πραγματικότητα. Όλοι όσοι ασχολούμαστε με θέματα υγείας ερχόμαστε συχνά αντιμέτωποι με την διαστρέβλωση της (επιστημονικής) αλήθειας και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν τόπο εύκολης διασποράς ψευδών ειδήσεων. Είναι χρέος μας να ενημερωνόμαστε και να μελετούμε εις βάθος ώστε να ενημερώνουμε σωστά το κοινό και να βάζουμε τα πράγματα στη θέση τους, ενώ από την άλλη, το κοινό είναι ορθό να μην εμπιστεύεται χωρίς καμία κριτική σκέψη θορυβώδεις τίτλους και για όποιες απορίες προκύπτουν να απευθύνονται στου ειδικούς.

 

Βιβλιογραφία

  1. Anadon A., Martinez-Larra˜naga M. R., Martinez M.A., Castellano V.J., Martinez M., Martin M.T., Nozal M. J. and Bernal J. L. (2009) ‘Toxicokinetics of glyphosate and its metabolite aminomethyl phosphonic acid in rats’, Toxicology Letters 190, 91–95
  2. Andreotti G., Koutros S., Hofmann J. N., Sandler D. P., Lubin J. H., Lynch C. F, Lerro C.C, De Roos A. J., Parks C. G., Alavanja M. C., Silverman D.T. and Freeman L.B.E. (2018) ‘Glyphosate Use and Cancer Incidence in the Agricultural Health Study’, J Natl Cancer Inst, 110(5): djx233, doi: 10.1093/jnci/djx233
  3. Bus J. S.(2015) ‘Analysis of Moms Across America report suggesting bioaccumulation of glyphosate in U.S. mother’s breast milk: Implausibility based on inconsistency with available body of glyphosate animal toxicokinetic, human biomonitoring, and physico-chemical data’, Regulatory Toxicology and Pharmacology 73 758-764, doi: 10.1016/j.yrtph.2015.10.022
  4. Core Assessment Group on Pesticide Residues (JMPR) (2016) ‘Summary Report from the May 2016 Joint FAO/WHO Meeting on Pesticide Residues (JMPR)’, Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) World Health Organization (WHO), Available here, (Accessed 02.10.2018)
  5. Environmental Protection Agency (2016) ‘Glyphosate Issue Paper: Evaluation of Carcinogenic Potential’, EPA’s Office of Pesticide Programs, 12 September, Available here (Accessed 02.10.2018).
  6. European Chemicals Agency (2017) ‘Glyphosate not classified as a carcinogen by ECHA’, Available here (Accessed 02.10.2018)
  7. European Commission (2016) ‘EU Pesticides database’, Available here (Accessed 02.10.2018)
  8. European Food Safety Authority (2015). ‘Conclusion on the peer review of the pesticide risk assessment of the active substance glyphosate’, EFSA Journal 2015;13(11):4302, 107 pp, doi:10.2903/j.efsa.2015.4302
  9. European Food Safety Authority (2015) ‘Glyphosate: EFSA updates toxicological profile’, Available here (Accessed 02.10.2018)
  10. European Food Safety Authority (2016) ‘Assessment of the toxicological properties of  glyphosate by the Pesticides Peer Review’, ECHA RAC-39 meeting, 7 December, Available here (Accessed 02.10.2018)
  11. Glyphosate Task Force (2013) ‘Glyphosate: mechanism of action’, Available here (Accessed 02.10.2018)
  12. Government Publishing Office (US) (2018) ‘Electronic Code of Federal Regulations’, Available here (Accessed 02.10.2018)
  13. Kelland K. (2017) ‘Cancer agency left in the dark over glyphosate evidence’, Reuters, June 14, Available here (Accessed 02.10.2018)
  14. Kelland K. (2017) ‘In glyphosate review, WHO cancer agency edited out “non-carcinogenic” findings’, Reuters, 19 October, Available here (Accessed 02.10.2018)
  15. Mills P. J., Kania-Korwel I., Fagan J., McEvoy L. K., Laughlin G.A. and Barrett-Connor E. (2017) ‘Excretion of the Herbicide Glyphosate in Older Adults Between 1993 and 2016’, JAMA 318 (16)
  16. Mink P.J., Mandel J. S., Sceurman B. K. adn Lundin J. I. (2012) ‘Epidemiologic studies of glyphosate and cancer: A review’, Regulatory Toxicology and Pharmacology 63, 440–452, doi: 10.1016/j.yrtph.2012.05.012
  17. National Toxicology Program (2016) ‘Report on Carcinogens’, Fourteenth Edition.; Research Triangle Park, NC: U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service. Available here (Accessed 02.10.2018)
  18. Pesticide Management Education Program (1994) ‘Pesticide information profile-Glyphosate’, Extension Toxicology Network-Cornell University, Available here (Accessed 02.10.2018)
  19. Spiegel Online. (2016) ‘Tester finden Glyphosat in beliebten Biermarken’, 25 February, Available here (Accessed 02.10.2018)
  20. Spiegel Online. (2017) ‘EU-Behörde entlastet Glyphosat’, 15 March, Available here (Accessed 02.10.2018)
  21. Strong, C. (1990) ‘Monsanto Scientist John E. Franz Wins 1990 Perkin Medal For Applied Chemistry’, The Scientist, 14 May, Available here (Accessed 02.10.2018)
  22. Temkin A. (2018) ‘Breakfast With a Dose of Roundup?’, Environmental Working Group, 15 August, Available here (Accessed 02.10.2018)
  23. The German Federal Institute for Risk Assessment (BfR). (2015) ‘The BfR has finalised its draft report for the re-evaluation of glyphosate’, Available here (Accessed 02.10.2018)
  24. Weber Ν. (2016) ‘Glyphosat im Bier Schluck!’, Spiegelonline, 26 February, Available here (Accessed 02.10.2018)
  25. Weber Ν. (2017) ‘Glyphosat und Krebs.Vergiftete Debatte’ Spiegelonline, 24 October, Available here (Accessed 02.10.2018)
  26. Webster, B. (2017) ‘Weedkiller scientist was paid £120,000 by cancer lawyers’, The Times, 18 October, Available here (Accessed 02.10.2018)
  27. Αθανασίου, Α. (2016) ‘Τρίτη η Κύπρος στην κατανάλωση αλκοόλ από μαθητές’, riknews, 18 Σεπτεμβρίου, Διαθέσιμο εδώ (Πρόσβαση 02.10.2018)
  28. Sigmalive magazine. (2016), ‘Οι 15 χώρες που καταναλώνουν περισσότερο αλκοόλ – Ψηλά η Κύπρος’, 03 Νοεμβρίου, Διαθέσιμο εδώ (Πρόσβαση 02.10.2018)
  29. Στάμος, Α. (2018) ’Βρέθηκαν επικίνδυνες ποσότητες ζιζανιοκτόνου σε δημητριακά; Μια συνοπτική ανάλυση της επιστημονικής παραφιλολογίας γύρω απο τη γλυφοσάτη’, ellinikahoaxes.gr, 23 Αυγούστου, Διαθέσιμο εδώ (Πρόσβαση 02.10.2018)\
  30. Στάμος, Α. (2018) ‘Όταν η παραφιλολογία για την γλυφοσάτη επιμένει – Η απάντησή μας στο The Press Project’, ellinikahoaxes.gr, 27 Αυγούστου, Διαθέσιμο εδώ (Πρόσβαση 02.10.2018)